در جمع آوری داده ها، استفاده از تعریف عملیاتی ضروری است، یعنی با در دست داشتن یک تعریف عملیاتی می توان به درست یا غلط بودن یک فرضیه پی برد. نحوه نوشتن تعریف عملیاتی به معنای چگونگی نمره دهی به افراد با استفاده از پرسشنامه های مختلف است و از اهمیت بالایی برخوردار است.

بیشتر بخوانید: تعریف عملیاتی سلامت روان

در این مقاله قبل از هر چیز تعریف عملیاتی را تعریف می کنیم و سپس به نحوه نوشتن تعریف عملیاتی و اصول مربوط به آن اشاره خواهیم کرد. حال فرض کنید قصد دارید یک تعریف عملیاتی بنویسید. ما نحوه نوشتن یک تعریف عملیاتی را با یک مثال شفاف توضیح می دهیم.

تعریف عملیاتی چیست؟

تعریف عملیاتی به معنای ارائه یک تعریف کامل، شفاف و دقیق از نوع اندازه گیری یک متغیر در مجموعه ای از مشاهدات است. طبق این تعریف، مبنا و اساس تعریف عملیاتی همان مشاهدات حاصل از پاسخ افراد به پرسشنامه ها هستند.

نحوه نوشتن تعریف عملیاتی با مثال

به عنوان مثال، فرض کنید در یک مطالعه پژوهشی می خواهید ببینید که یک روش درمانی برای درمان اضطراب اجتماعی مفید است یا خیر. در این مرحله با دو متغیر مواجه هستید که باید هر یک را بررسی کنید. این دو متغیر عبارتند از:

1. متغیر اول: شما این روش درمانی را چگونه تعریف می کنید؟

در این قسمت باید نوع روش درمانی، دلیل استفاده از آن، مدت زمان مورد نیاز برای مشارکت مردم در این روش درمانی و همچنین نحوه اندازه گیری این روش را به صورت واضح تعیین کنید.

2. متغیر دوم: اضطراب اجتماعی

در این بخش باید بیان کنید که اضطراب اجتماعی با استفاده از چه روش یا ابزاری اندازه گیری می شود. توجه داشته باشید تعریف عملیاتی متغیر، مختص پژوهش شماست و ممکن است در پژوهش های دیگر متفاوت باشد. همچنین باید سازنده و سال ساخت ابزار مورد نظر (پرسشنامه) را مطرح کنید.

یک مثال از نحوه نوشتن تعریف عملیاتی

تعریف عملیاتی اضطراب اجتماعی: در این پژوهش اضطراب اجتماعی به کمک پرسشنامه اضطراب اجتماعی واتسون و فرند (۱۹۹۷) مشخص می گردد. در ادامه این تعریف عملیاتی باید نمراتی که به مشارکت کنندگان در پژوهش اطلاق می کنید را مرتب کنید و خرده مقیاس های پرسشنامه را که حاوی پرسش ها هستند، با این نمرات منطبق کنید.

تعریف عملیاتی بیشتر در نوشتن طرح های پژوهشی یا همان پروپوزال ها کاربرد بسیار زیادی دارد زیرا بیان کننده چارچوب پژوهش شما می باشد. اگر قصد دارید یک تعریف عملیاتی بنویسید، باید ابتدا مسیر پژوهش خود، ابزارها و روش های مورد نیاز برای انجام پژوهش را به خوبی بشناسید.

برای کامل کردن یک تعریف عملیاتی باید در نظر داشته باشید که این تعریف عملیاتی باید به گونه ای نوشته شود که اگر فرد دیگری آن را مطالعه کند بتواند به راحتی مطالعه شما را با جزئیات کامل درک کند. همواره به یاد داشته باشید که در یک تعریف عملیاتی هیچ سوالی نباید بی پاسخ بماند. برای نوشتن این تعریف، شما باید به عنوان یک محقق تمامی سوالات احتمالی در حیطه مورد نظر را پیش بینی کرده و به همه آن ها پاسخ دهید.

بیشتر بخوانید: تعریف عملیاتی تاب آوری